بررسی بیماری های مهم انار

مقدمه

انار (Punica granatum) میوه ای گرمسیری تا نیمه گرمسیری است و بعضی از ارقام آن در نواحی ساحلی و مرطوب به صورت همیشه سبز می باشد، ولی در نواحی خشک با زمستان های سخت بصورت خزان كننده است. اكثر محققین نوشته اند كه انار بومی ايران است و به تدريج در مناطق آسیای مركزی تا هیمالیا، خاورمیانه، آسیای صغیر و حوزه مديترانه گسترش يافته است. كشت و پرورش انار از زمان های باستان در ايران متداول بوده است و ايران از نظر تنوع، كیفیت، سطح زيركشت، تولید و صادرات انار مقام اول دنیا را به خود اختصاص داده است.

ازجمله عوامل موثر در ايجاد خسارت و كاهش محصول در باغات انار كشور مي توان به بیماری ها و ناهنجاری های مختلف اشاره كرد كه ممکن است توسط عوامل زنده مانند قارچ ها و نماتدها و ياعوامل غیرزنده مانند عوامل محیطی ايجاد شوند. برخی از اين بیماری ها مانند بیماری ريشه گره ای، پوسیدگی طوقه و پوسیدگی آرمیلاريايی در ريشه  و طوقه انار ايجاد خسارت نموده و موجب ضعف، زردی و خشکیدگي درخت مي گردد. بیماری ترشیدگی و پوسیدگی میوه انار و ناهنجاری تركیدگی میوه انار موجب خسارت به میوه و از بین رفتن محصول می گردد.

تقویت درختان در برابر عوامل بیماری زا و تنش های محیطی

تقویت درختان از طریق تغذیه اصولی می تواند سبب افزایش مقاومت درختان در برابر آفات، عوامل بیماری زا، تنش ها و عوامل نامساعد محیطی گردد.

همچنین ترکیباتی تحت عنوان کود سم، مانند فسفیت پتاسیم (پیکاسول جنوبگان)، سیلیکات پتاسیم ( سیلیکاسول جنوبگان) و فسفیت پتاسیم همراه مس (پیکاسول مس جنوبگان) علاوه بر تامین مواد غذایی مورد نیاز درختان، سبب افزایش مقاومت گیاهان در برابر عوامل بیماری زا می گردد.

فسفیت با داشتن یک اکسیژن کمتر نسبت به فسفات دارای خواص قارچ کشی است که می تواند در کنترل عوامل بیمازی زا که در ادامه ذکر می گردند نقش موثری ایفا کند.

معرفی بیماری های مهم انار

نماتد ريشه گره ای

عامل اين بیماری، گونه های نماتد مولد گره Meloidogyne spp (نماتد غده ريشه) است.

نماتدها گروهی از موجودات كرمی شکل بسیار کوچک هستند. نماتدها با فرو بردن اندام سوزن مانندی به نام استايلت به  داخل بافت ريشه از مواد غذايی گیاه تغذيه می كنند. علائم آلودگی درختان انار به نماتد در قسمت های هوايی به صورت زردی، كمی رشد، كاهش محصول وكمبود مواد غذايی است. ريشه های درختان آلوده كوتاه شده و به دنبال تغذيه و مواد ترشح شده توسط نماتد، روی آنها گره هايی ايجاد می شود. اين نماتد درخاك های سبک و شنی فعالیت و توسعه بیشتری دارد.

بیماریهای قارچی انار

همانند دیگر گیاهان، بیماریهای قارچی در درختان انار نیز دیده می شوند و در مراحل مختلف رشدی، زیانهای اقتصادی فراوانی به درختان انار وارد می کنند.

بیماری های قارچی گزارش شده روی انار، بیشتر شامل پوسیدگی های میوه، پوسیدگی ریشه، شانکر تنه و شاخه، سرخشکیدگی، زوال، آنتراکنوز و لکه برگی هستند. تاکنون عوامل قارچی متعددی به عنوان عامل لکه ها روی برگ، میوه و گل انار گزارش شده است. در زیر به برخی از بیماریهای قارچی در انار پرداخته می شود.

بیماری پوسیدگی طوقه درخت انار

اين بیماری توسط گونه های قارچ Phytophthora spp، ايجاد می شود. اولین علائم بیماری در ناحیه طوقه و ريشه درختان آلوده ظاهر می شود. اين علائم در ابتدا به صورت نقاط تیره رنگ ديده مي شوند و اگر سطح پوست اين نواحی را كنار بزنیم بافت زير آن تغییر رنگ داده و تیره شده است اين لکه ها به تدريج توسعه يافته و تمام طوقه را فرا مي گیرد. و در اين حالت منجر به سبزخشک شدن درخت می شود. اين قارچ سبب پوسیدگی و سیاه شدن ريشه ها نیز می شود.

همزمان با آغاز بیماری و بروز علائم در ناحیه طوقه و ريشه، علائم بیماری در قسمت هوايی نیز ظاهر می شود. علائم در ابتدا به صورت ضعف و زردی، كمی رشد، كاهش محصول ديده می شود و نهايتا به سبز خشکی كل درخت منتهی می گردد. البته اين علائم درقسمت های هوايی زمانی مشاهده می شود كه بیماری درحال توسعه است و بايد بلافاصله برای مبارزه با بیماری اقدام نمود.

پیشگیری و مديريت بیماری:
قارچ عامل اين بیماری خاكزی بوده و می توانند برای سال ها در خاك باقی بمانند. ظهور و شدت بیماری ارتباط نزديکی با رطوبت خاك دارد.

بیماری ترشیدگی و پوسیدگی میوه انار

بیماری پوسیدگی میوه انار، معروف به «پوسیدگی قلب» یا «قلب سیاه»، بیماری شناخته شده انار است که بر تولید در سراسر جهان تاثیر می گذارد. پوسیدگی قلب با پوسیدگی سیاه هسته میوه مشخص می شود که از ناحیه گلگاه پخش می شود، در حالی که پوست خارجی و پوست سخت تا اندازه ای ظاهر سالم خود را حفظ می کنند و هر از گاهی لکه های گرد و فرورفته ای بر روی آنان دیده می شود. قارچ های متفاوتی در دنیا و ايران به عنوان عامل بیماری ترشیدگی و پوسیدگی میوه انار معرفی شده است.

پیشگیری و مديريت بیماری ترشیدگی و پوسیدگی میوه انار

مبارزه با ناقل بیماری در كاهش شدت آن موثر است ولی با توجه به دامنه میزبانی وسیع آفت سن و دوره طولانی فعالیت آن پایش مداوم آفت پس از تشکیل میوه تا قبل از برداشت مورد نیاز است. رعايت بهداشت باغی و جمع آوری و سوزاندن اندم های گیاهی هرس شده و دفن كردن میوه های مومیايی شده در كاهش بیماری موثر است. بهره گیری از سموم مسی به توصیه کارشناسان نیز می تواند در پیشگیری از بیماری کارآمد باشد.

بیماری اسکب انار

بیماری اسکب انار، تهدیدی برای تولید انار در استانهای گرم و مرطوب است. گسترش این بیماری به استان های اصلی تولیدکننده این محصول، می تواند برای تولیدکنندگان، خطری جدی باشد.

عامل بیماری، قارچ Elsinoe punicae است. نشانه های اصلی بیماری موارد زیر است:

• ریزش گلها
• عدم تلقیح گلها
• بدشکلی میوه ها و گلها
• ایجاد لکه ی قهوه ای تا سیاه چوب پنبه ای روی میوه های رسیده

مورد آخر سبب افت شدید بازارپسندی محصول شده و زیان بسیاری به کشاورزان رسانده و امکان صادرات میوه را از میان می برد. برپایه ارزیابی های میدانی، این بیماری در سالهای ۹۵ تا ۹۷ بیش از هفتاد درصد به باغهای انار استان گلستان و مازندران خسارت زده است.

بدشکلی، چروکیدگی، قهوه ای و سیاه شدن گلها در آغاز فصل، نشانه بارز پیدایش این بیماری است. نخستین علائم بیماری در مراحل اولیه پیدایش گلها به صورت لکه های سیاه رنگ مدور به قطر ۱ تا ۳ میلیمتر دیده می شود.

پس از باز شدن گلها، لکه ها بزرگتر شده و به صورت لکه های خاکستری تا قهوه ای تیره و کمابیش فرورفته روی اندام های گل (نهنج، کاسه گل و کاسبرگها) پدیدار می شود. لکه ها به قطر ۱ تا ۱۲ میلیمتر به صورت گرد تا نامنظم بوده و ممکن است چندین لکه به هم پیوسته و بخش بزرگی از اندام های گل، علائم نکروز نشان دهند.

نشانه بارز علائم این بیماری نسبت به بیماری های آنتراکنوز یا آلترناریا این است که لکه های ناشی از بیماری اسکب، چوب پنبه ای بوده و رگه های برجسته چوب پنبه ای روی لکه ها دیده می شود و گسترش آنان کمابیش شعاعی است.

آلودگی شدید به ریزش بخش بزرگی از گلها در مراحل اولیه تشکیل میوه ها می انجامد تا جایی که زیر درخت پر از گلهای بدشکل ریزش کرده می شود.

دستورالعمل مدیریت بیماری اسکب انار

قارچ عامل بیماری، هوازاد بوده و زمستان گذرانی آن روی اندام های آلوده و به ویژه میوه های آلوده پای درخت یا روی درخت است. شیوع بیماری وابسته به وجود عامل بیماری در محیط و همچنین آب و هوای گرم و مرطوب است. بارندگی شرایط را برای گسترش بیماری فراهم می نماید. شرایط مناسب برای آزادسازی و جوانه زنی هاگ قارچ و ایجاد بیماری در درجه حرارت ۱۳ تا ۳۰ درجه سانتیگراد رخ می دهد.

برای مهار این بیماری در باغ هایی که پیشینه آلودگی دارند، مدیریت تلفیقی باغ انار ضروری است. گفتنی است دستورالعمل پیشنهادی زیر، دیگر بیماری های انار را همچون لکه برگی های روی برگ و میوه ناشی از دیگر قارچها را نیز تا اندازه بسیاری مهار کرده یا از بروز آنان پیشگیری می نماید.

1. بهداشت باغ: برای این کار لازم است گلها یا میوه های آلوده پای درخت یا روی درخت جمع آوری و نابود شوند. این کار سبب کاهش مایه تلقیح اولیه عامل بیماری می شود.
2. تغذیه: انجام آزمایش خاک و برگ برای آگاهی از کمبودهای غذایی باغ بسیار ضروری است. بنابراین تقویت درخت با ریزمغذی ها یا دیگر کودهای استاندارد بر اساس نیاز کودی و زیر نظر متخصص تغذیه گیاهی، سبب افزایش مقاومت گیاه به انواع بیماری ها همچون بیماری اسکب شده و در صورت آلودگی نیز میزان خسارت کاهش می‌یابد.

بیماری پوسیدگی آرمیلاريايی ريشه انار

عامل اين بیماری قارچ Armillaria mellea می‌باشدكه به آن قارچ عسلی نیز می گويند. اين قارچ دارای دامنه میزبانی وسیعی بوده و در انواع درختان مثمر و غیرمثمر ايجاد خسارت می نمايد. با توجه به نحوه بقاء، پراكنش و پايداری اين بیماری در بافت ريشه گیاه میزبان مديريت تلفیقي جهت مقابله با اين بیماری امری ضروری است. علائم بیماری در قسمت هوايي به صورت ضعف، زردی، كمی رشد، كوچک شدن برگ ها، سرخشکیدگی و مرگ ناگهانی درخت ديده می‌شود. در قسمت طوقه و ريشه، پوست به سادگي جدا شده و در زير آن پوشش سفید مايل به كرم رنگی مشاهده می‌شود در سطح ريشه نیز پوست به آساني جداشده و رشته های نخ مانند قهوه ای مايل به سیاه به قطر يک تا سه میلیمتر ديده مي شود در پايیز كلاهک های قارچ به رنگ قهوه ای عسلی به صورت دسته ای در پای درختان آلوده تشکیل می گردد.

آلودگی در باغات به جز درمواردی كه بیماری توسط روش های زراعی مانند شخم زدن به صورت نامنظم توسعه يافته است معمولا به صورت شعاعی در اطراف درختان آلوده گسترش می يابد. قارچ بر روی اندام های آلوده درختان حتی پس از مرگ درخت، تا سال ها دوام می آورد.

پیشگیری و مديريت پوسیدگی آرمیلاريايی ريشه انار

با توجه به اينکه قارچ عامل بیماری تا مدت ها در خاك باقي مي ماند ، روشهای انتقال مختلفی دارد. دامنه میزبانی اين قارچ وسیع است. هیچ قارچ كشی آن را به طور قاطع كنترل نمی كند و درداخل بافت ريشه و خاك باقی می ماند. بنابراين استفاده از روش های مختلف و بکارگیری مديريت تلفیقی برای كنترل اين بیماری امری ضروری است در اين راستا اقدامات زير توصیه می گردد.

تركیدگی میوه انار

تركیدگی میوه انار يک بیماری فیزيولوژيک می باشد يعنی در اين امر عوامل زنده بیماری زا دخالت ندارند بلکه عوامل محیطی، تغذیه ای و مديريتی در بروز اين عارضه نقش دارند.

پیشگیری از تركیدگی میوه انار

ازجمله مهمترين عوامل موثر بر تركیدگی میوه انار عبارتند از:

دور آبیاری نامنظم كه موجب افزايش خسارت می شود. نوع رقم كه خسارت در ارقام دارای پوست كلفت بیشتر است.

تنش حرارتی و تفاوت زياد درجه حرارت شب و روز عارضه را تشديد می كند. شوری خاك و مشکالت تغذيه ای نیز موجب تشديد عارضه می شوند.

بنابراين كاشت ارقام مناسب در هر منطقه و مديريت صحیح آبیاری و تغذيه براساس آزمون خاك در كاهش خسارت موثر است.

پیشنهاد جنوبگان: استفاده از کود های کلسیمی بصورت آبیاری مانند (نیترات کلسیم) و محلولپاشی (میناسول کلسیم) و ترکیباتی مانند سیلیکات پتاسیم (سیلیکاسول جنوبگان) در کاهش عارضه ترکیدگی میوه انار موثر است.

تهیه کننده: مهندس محسن اسدی- فوق لیسانس حشره شناسی؛ گیاهپزشکی- ترویج فنی جنوبگان

• دستورالعمل فنی بیماری ها و ناهنجاریهای مهم انار، غلامرضا برادران، موسسه تحقیقات گیاهپزشکی، ۱۳۹۹.
• بیماری اسکب انار (تشخیص و مدیریت)، حجت الله ربانی نسب، حسین خبازجلفایی، علیرضا دلیلی و محمدعلی آقاجانی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ۱۴۰۰.
• Kurbetli, İ., Karaca, G., Aydoğdu, M. et al. Phytophthora Species Causing Root and Collar Rot of Pomegranate in Turkey. Eur J Plant Pathol 157, 485–496 (2020).
• Munhuweyi, Karen, et al. “Major diseases of pomegranate (Punica granatum L.), their causes and management—A review.” Scientia Horticulturae 211 (2016): 126-139.