آشنایی با روش چالکود

به نام خداوند باغ و کشت

روش چالکود نـوع خاصی از جایگذاری موضعی مواد غذایی کودی به منظور افزایش کارایی کوددهی برای درختان می‌باشد. به قراردادن كود در ناحيه‌اي نزديك ريشه گياهان (ريزوسفر) جايگذاري موضعی كود گفته می‌شود و انجام آن به خصوص برای مواد غذایی کم‌تحرک مانند فسفر و پتاسیم و عناصر ریزمغذی اهمیت دارد. در مطالعات متعددی مشاهده شده است که جايگذاري موضعی کودها موجب بهبود كارايي كوددهی، كاهش مقدار مصرف و در نهایت سبب افزايش بازده اقتصادي كوددهی می‌شود.

مزایای روش چالکود

تاثیر جایگذاری عمقی کود از دو جنبه حائز اهمیت است:
1) برهمکنش کود با خاک
2) عکس العمل گیاه

1-1- برهمکنش کود با خاک

برهمکنش کود با خاک در مورد بسیاری از عناصر مغذی مانند فسفر، کلسیم، گوگرد و عناصر ریزمغذی (بجز بور) به نحوی است که در اثر این برهمکنش، غلظت عنصر غذایی در محلول خاک و قابلیت در دسترس بودن آن برای گیاه کاهش می‌یابد. جایگذاری موضعی کود در مقایسه با پخش سطحی آن در مقادير یکسان ، مقدار بیشتری ماده غذایی در اختیار گیاه قرار می‌دهد و کارایی كودهاي جايگذاري شده نسبت به همان مقدار كود كه در سطح خاك پخش مي گردد، بيشتر است. در این حالت غلظت عناصر مغذی بیشتر از حالتی است که این کود با تمامی خاک مخلوط شود.

جايگذاري موضعي بيشتر در خاک‌هایی مطرح است كه خاك قابلیت بالایی در تثبيت عناصر غذايي موجود در يك كود را داشته باشد؛ در اين حالت مقدار زيادي از كود در خاك تثبيت شده و گياه از مصرف كود بهره چندانی نمي‌برد. در چنين مواقعي بايد مقدار كود مصرفي را افزايش داد تا مقادیر مورد نیاز مواد مغذی در اختیار گیاه قرار گیرد. از آنجا كه چنين كاري از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نيست، خاکشناسان مصرف موضعي کود به صورت چالکود را در باغات میوه توصیه می‌کنند.

از سوی دیگر خاكهاي ايران عمدتاً آهكي (درصد كربنات كلسيم معادل، بيش از 10 درصد)، قلیایی  (pH 2/8 تا 8/7) و داراي مواد آلي پايين (كمتر از يك درصد) مي‌باشند. وجود كربنات كلسيم در خاك از طريق انحلال در آب و توليد بي‌كربنات سبب افزايش pH ميگردد.  به دلیل حضور آهک فعال در خاک‌های آهکی و همچنین بیشبود یون بی‌کربنات در آب‌های آبیاری، بسیاری از عناصر مغذی مخصوصا فسفر و عناصر ریزمغذی تثبیت شده و فراهمی آنها کاهش می‌یابد. چاله هاي پر شده با مواد آلی و کودهای شیمیایی، مکانهاي فاقد آهك و مناسبي براي عملکرد مطلوب ريشه‌ها مي‌باشند و ریشه‌ها به راحتی می‌توانند در این محل ها رشد کرده و مواد غذایی مورد نیاز خود را بدون مزاحمت آهک و سایر عوامل مزاحم جذب نمایند.

توصیه می‌شود کودهای شیمیایی مورد نیاز درخت را با سه تا پنج برابر حجمی کود حیوانی مخلوط کرده و در محل چالکود قرار دهند. مواد آلی از واکنش‌هایی که منجر به تثبیت عناصر غذایی در خاک می‌شوند جلوگیری کرده و باعث کاهش تثبیت عناصر مغذی در خاک می‌شوند. بنابرين کودهاي شيميايي به کار برده شده، قابلیت جذب بیشتری براي گياه دارند. به عنوان مثال کود سولفات آهن در خاک رسوب و آهن آن تا حد زيادي براي گياه غير قابل جذب مي‌شود، اما در مجاورت مادة آلي، واکنشهای شیمایی به گونة ديگري رقم خورده و گياه به صورت بهتری از آهن بهره‌مند مي‌شود. از آنجا که عناصر کم مصرف به مقدار کمي مورد نياز گياه مي‌باشند، در صورت استفاده از روش چالکود، همين حجم محدود اما مناسب از نظر شرايط جذب عناصر غذایی، در بسياري از موارد مي‌تواند قسمت عمده‌ای از نیاز درخت به عناصر ریزمغذی را مرتفع نماید.

باغداران به منظور اختلاط کود با خاک، از بين بردن علفهاي هرز و منتقل کردن کودهاي شيميايي به لايه هاي پاييني خاک و مجاورت ريشه، اقدام به پابيل کردن (شخم زدن) پاي درختان مي‌کنند. این کار منجر به وارد شدن صدمه به ريشه‌هاي درخت و ناپايدار شدن خاکدانه‌ها می‌شود و علاوه بر این از پر هزينه‌ترين عمليات رایج در باغداري سنتي مي‌باشد. روش چالکود مشکل علفهاي هرز را تا حد زيادي کاهش می‌دهد. کود دامي که منبع عمدة بذر علفهاي هرز مي‌باشد، به صورت يك توده در چاله قرار گرفته ولی فضای داخل چالکود محیط مناسبی برای رشد علفهای هرز نمی‌باشد. از آنجا که حفر چند چاله پيرامون يك درخت هزینه بسیار کمتری نسبت به پابیل کردن کل پیرامون درخت دارد و براي چندين سال نيز کافي مي‌باشد، هزينه‌های باغ نیز به میزان قابل توجهي کاهش می‌یابد.

1-2- عکس العمل گیاه

روش‌های جایگذاری کود از جمله روش چالکود، رشد ریشه و تراکم آن را در محل چالکود افزایش می‌دهند و بدین ترتیب تماس ریشه با کودها بیشتر می‌شود. از آنجا که درخت، گياهی دائمي است، هر سال تراکم ريشه در حوالي منطقة چالکود بيش از پيش افزايش يافته و سطح تماس ريشه با اين منطقه غني از کود افزايش مي‌يابد، بدين ترتيب کارائي مصرف کود افزايش و مقدار مصرف کود در هکتار كاهش مي‌يابد.

وش چالکود مزیت دیگری نیز در خاکهای رسی و با بافت سنگین دارد، این خاکها پس از آبياري طولانی مدت تهويه ضعيفي داشته و فاقد اکسيژن کافي براي ريشه ها مي‌باشند ولی در صورت استفاده از روش چالکود، محدوده چالکود به صورت موضعی تهویه خوبی خواهد داشت و نیاز های ریشه را تامین خواهد کرد.

روش انجام چالکود در باغات میوه

محل حفر چاله

چاله‌ها بایستی در يك سوم قسمت انتهايي سايه انداز درختان حفر شوند. علت حفر چاله‌ها در قسمت انتهايي سايه‌انداز درخت این است كه اکثر ريشه‌هاي جوان و فعال در این ناحیه حضور دارند. درضمن حفر چاله در این منطقه به ريشه‌هاي اصلي و قطور درخت صدمه ای وارد نمی‌کند. نکته دیگری که حتما باید مد نظر قرار گیرد این است که محل چاله بايد در جايي باشد كه آب آبياري حتماً به طريقي آن را خيس نماید.

تعداد چاله

تعداد چاله بسته به سن و بزرگی درخت تعداد چاله‌ها متفاوت می‌تواند باشد. اگر تعداد چاله‌ها كم در نظر گرفته شود، ريشه درختان با مواد مغذی تماس کافی نخواهند داشت و اثر بخشي روش كامل نخواهد بود. از سوی دیگر افزايش تعداد چاله‌ها نيز هزينه‌بر بوده و صرفه اقتصادی نخواهد داشت. به طور کلی برای درختان بارده با بیش از ده سال سن، 4-2 چاله می‌تواند کافی باشد. برخی منابع تا 6 چاله را نیز توصیه می‌کنند. در باغ‌هاي پرتراكم می‌توان چاله‌های مشترک بین درختان مجاور در نظر گرفت.

قطر چاله

در باغ‌های سنتی که حفر چاله با وسایل معمول مثل بیل و کلنگ انجام می‌شود قطر چاله‌ها بین 50-30 سانتی‌متر خواهد بود. در صورتی که از تجیزات مکانیزه مثل مته پشت تراکتوری استفاده شود، بسته به آنکه از چه وسیله ای استفاده شود قطر چاله‌ها متفاوت خواهد بود به عنوان مثال قطر چاله‌ای که توسط مته پشت تراکتوری کنده می‌شود حدود 35 سانتی‌متر است.

عمق چاله

عمق چاله بستگي به عمق پراكنش ريشه‌ درختان دارد. در منابع معتبر معمولاً عمق‌های 60-40 سانتيمتري توصیه شده است. بهتر است هنگام حفر چاله‌ها در باغ، باغدار عمقی را که ریشه‌های درختان تراکم بیشتری را دارند برای انجام چالکود تعیین کرده و چاله‌ها را به همان عمق حفر نمایند، چرا که بسته به شرایط و ویژگی‌های درختان و خاک منطقه این عمق می‌تواند متفاوت باشد.

نحوه پر کردن چاله‌ها

کود دامی کاملا پوسیده شده را به میزان 5 برابر حجمی مجموعه کودهای شیمیایی توصیه شده برای مصرف خاکی کل باغ تهیه و با کودهای مذکور کاملا مخلوط شود. توده حاصله را به تعداد چاله‌های حفر شده تقسیم کرده و هر قسمت در یکی از چاله‌ها قرار داده شود. می‌توان با لگدکوب کردن تا حدی مخلوط داخل چاله را تا حدی فشرده کرد. روی مخلوط مذکور با کود دامی خالص به ضخامت 5 سانتی متر پوشانده شود. باقی چاله با خاک باغ پر شود.
هنگام پر کردن چاله‌ها باید دقت کرد که از ورود خاک به درون چاله‌ها و اختلاط خاک با مخلوط کودی تهیه شده جلوگیری شود؛ وجود خاک کارایی روش چالکود را کاهش می‌دهد.

نگهداري از چاله‌ها

درصورت نگهداري مطلوب از چاله‌ها، حفر آن يك بار براي چندين سال كافي خواهد بود. نشست تدریجی توده كود در داخل چاله را می‌توان با افزودن مجدد كود دامي جبران و از پر شدن چاله به وسيله خاك جلوگيري شود. در سال‌هاي آتی، افزودن كودهاي شيميايي به چاله‌ها امكانپذير است و چون حركت اين كودها به همراه آب آبياري در داخل كود دامي به راحتي انجام مي شود، نيازي به صرف هزينه جهت پابيل و زير خاك كردن كودهاي شيميايي نيست. درمورد کودهای نیتروژنه، از آنجا که مسئله تثبیت در خاک کمتر مطرح می‎باشد، نیمی از آن را داخل چاله‎ها ریخته و نیم دیگر را می‌توان به صورت پخش سطحی در اختیار درخت قرار داد.
در صورتی که آبیاری تحت فشار باشد و چاله‎ها در زیر قطره چکان‎ها حفر شوند، مشروط بر آنکه از نظر گرفتگی قطره چکان‎ها مشکل ایجاد نشود، امکان مصرف کلیه کودها در سیستم آبیاری وجود دارد.

زمان انجام چالکود

تغذیه گیاهی به روش چالکود را می‌توان از اواسط پاییز که درختان دچار رکود شده و به خواب رفته اند تا بیدار شدن درختان در اواخر زمستان انجام داد. بهترین زمان تغذیه به روش چالکود پایان فصل خواب و قبل از شروع فصل رشد می‌باشد، زمانی که درختان هنوز از خواب زمستانه بیدار نشده اند. در صورت انجام چالکود در پاییز ممکن است قسمت قابل توجهی از کودهای محلول در اثر بارندگی‌های پاییزه و زمستانه آبشویی شده و از دسترس گیاه خارج شوند.

محصولات اختصاصی چالکود جنوبگان

ما در مجموعه جنوبگان سعی کرده ایم به دلیل فواید فوق العاده زیاد روش کوددهی چالکود، محصولات اختصاصی چالکود را برای استفاده کشاورزان عزیز در سبد محصولاتمان قرار دهیم تا کشاورزان عزیز حداکثر استفاده را از خواص مفید این روش کوددهی ببرند. با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی و تنوع محصولات باغی کشت شده در کشور عزیزمان ایران، انواع کود چالکود را در سبد محصولاتمان قرار داده‌ایم که از آن جمله می‌توان به محصولات زیر اشاره کرد:
کمپلکس 12-3-5
کمپلکس پلاس 12-3-5
کمپلکس نخیلات 12-3-5
فرتی روس 25-12-0
کمپلکس آلی 7-3-5
از سایر کودهای جنوبگان نیز می‌توان با توجه به شرایط و طبق نظر کارشناسان در چالکود استفاده کرد که از آن جمله موارد زیر توصیه شده اند:
سولفات آهن
سولفات روی
فروگان
نیترات کلسیم
سولفات منیزیم
اوره فسفات
پتاسل
میکروریزمغذی
فرتریکس 36-12-12
فرتریکس 30-5-15
فرتریکس 10-52-10
فرتریکس20-20-20

منابع

محمدجعفر ملکوتی ، پیمان کشاورز ، نجفعلی کریمیان.‬ روش جامع تشخیص و توصیه بهینه کود برای کشاورزی پایدار، دانشگاه تربیت مدرس ، دفتر نشر آثار علمی. 1387
علی اسدی کنگرشاهی، مجید بصیرت، نگین اخلاقی امیری، حسن حقیق تنیا، علیرضا شیخ اشکوری، آرش صباح، مهرداد شهابیان، جهانشاه صالح، امید قاسمی. روشهای مصرف کودهای شیمیایی در مرکبات. مؤسسه تحقیقات خاک و آب. نشر آموزش کشاورزی. 1395
مهرزاد مستشاري، اعظم خسروي نژاد، احمد بایبوردي، مجید بصیرت، احمد اخیانی، محمد حسین سدري، عزیز مجیدي. راهنماي تغذیه گیاهی انگور. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي. 1396
محمود سمر، عزیز مجیدی، فرهاد رجالی، شهریار صفرپور. راهنمای کوددهی در باغ سیب (نرم افزار). سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي. 1397