علائم ظاهري خاكهاي مبتلا به شوري
بسته به نوع و ميزان نمك غالب در خاك، خاكهاي مبتلا به نمك يا شور به سه دسته تقسيم مي شوند:
- خاكهاي شور
- خاكهاي شور-سديمي
- خاكهاي سديمي
بسياري از خاكهاي شور از نظر ظاهري ممكن است با خاكهاي غيرشور و معمولي تفاوت ظاهري نداشته باشند. همچنين، اكثر خاكهاي شور و شور-سديمي، از نظر ظاهري مشابه يكديگر مي باشند. بنابراين، آزمايشات شيميايي براي تشخيص شوري و نوع خاكهاي مبتلا به شوري الزامي است. همچنين، از آنجا كه شوري خاك و آب از گستردگي زيادي در ايران برخوردار است، در آناليزهاي خاك و آب، اندازه گيري شوري نيز اكيداً توصيه مي شود.
علائم ظاهری خاكهای شور و شور-سدیمی:
- پودري شدن سطح خاك و مشاهده بلورهاي نمك در قسمتهاي برآمده مزرعه و شيب ديواره جويها
- پيدايش منافذ رشته اي شكل توخالي با ديواره سفيد در داخل خاك.
- ايجاد سله در سطح خاك
- رشد و مشاهده گسترده گياهان بومي متحمل به شوري و شورپسند )شورزي( )مانند خار شتر، سالسولا، شوره گز، ساليكورنيا و غيره، كه نشان از شوري بالاي زمين دارد.
علائم ظاهری خاكهای سدیمی:
- پيدايش يك لايه سياه رنگ و يا لكه هاي چربي شكل سياه رنگ در سطح خاك
- تخريب ساختمان خاك و كاهش شديد نفوذپذيري آب در خاك: ساختمان خاك معمولاً به شكل ستونهاي منشوري با سر مدور هستند.
- فرسايش خاك مزرعه: به دليل مختل شدن نفوذپذيري آب در خاك و روان شدن آب در سطح خاك در جهت شيب مزرعه
- انقباض و انبساط شديد خاك در مراحل تر و خشك شدن
اصلاح و مدیریت خاكهاي مبتلا به شوري:
خصوصيات انواع سه گانه خاكهاي مبتلا به شوري (شور، شور-سديمي و سديمي) يكسان نبوده، و لذا، اصلاح و مديريت بهره برداريهاي كشاورزي از آنها نيز يكسان نيست، هر چند مشابهت هايي نيز دارند. اصلاح و مديريت همه جانبه خاكهاي مبتلا به شوري شامل اقدامات و عمليات مكانيكي، شيميايي و بيولوژيكي مي باشد. توصيه مي شود كه كشاورزان اين اقدامات را در تركيب با يكديگر و همزمان در مزارع و باغات به كار ببرند تا نتايج بهتري حاصل شود.
اصلاح خاكهاي شور آسانترين و اصلاح خاكهاي سديمي دشوارترين انواع خاكهاي مبتلا به شوري مي باشند. شوري خاكهاي سديمي پايين است. وليكن، به دليل تخريب ساختمان خاك (پراكندگي ذرات خاك)، نفوذپذيري خاك به شدت كاهش مي يابد، كه اين مشكل اصلاح خاكهاي سديمي را بسيار دشوار و طولاني مدت مي كند. بنابراين، لازم به تذكر است كه اصلاح خاكهاي مبتلا به شوري بايد به صورت پلكانی و مرحله به مرحله صورت گيرد و سلسله مراتب بايد رعايت گردد. در غير اينصورت، ممكن است نه تنها خاك اصلاح نشود، بلكه وضعيت آن از قبل بدتر نيز بشود. براي اصلاح خاكهاي شور (يعني خاكهايي كه غلظت نمكهاي آنها بالا است و مشكل سديم ندارند) و پايين آوردن شوري در حدي كه بتوان در آن كشت و زرع كرد، بايد شستشوي نمكها از محيط ريشه خاك كه به آن آبشويي مي گويند، با مقادير كافي از آب غيرشور (يا شيرين) همراه با زهكشي مناسب انجام گيرد. وليكن، همين عمل با خاكهاي شور-سديمي و سديمي موجب تخريب بيشتر خاك خواهد شد!
خاكهاي سديمي و شور-سديمي، هر دو داراي غلظتهاي بالاي سديم، و در نتيجه، ESP و SAR بالايي هستند. تفاوت آنها از نظر خصوصيات فيزيكي اين است كه خاكهاي سديمي به دليل تخريب ساختمان خاك، داراي نفوذپذيري بسيار ضعيف و نامطلوبي هستند، ولي خاكهاي شور-سديمي داراي ساختمان خاك مناسب بوده و مشكل نفوذپذيري ندارند. مسئله بسيار مهم اين است كه اگر خاكهاي شور-سديمي با آبهاي باكيفيت (غيرشور يا شيرين) و يا داراي مقادير پايين كلسيم (Ca) و منيزيم (Mg) آبشويي شوند، و حتي با مقادير كافي از آب باران، نمكها شستشو شده و خاك تبديل به خاك سديمي مي شود، و ساختمان آن تخريب و نفوذپذيري آب به شدت كاهش خواهد يافت. در نتيجه، نه تنها خاك اصلاح نشده، بلكه وضعيت از اول مشكلتر و خرابتر شده است. بنابراين، براي اصلاح اين خاكها، ضروري و اجباري است كه در ابتدا ESP خاك كاهش يابد. براي انجام اين كار از انواع مختلف مواد شيميايي به عنوان اصلاح كننده سديم خاك استفاده مي شود. هدف از استفاده از اصلاح كننده ها تبادل سديم با كلسيم در خاك است تا ESP خاك كاهش يابد. با كاهش كافي ESP ، خاك شور-سديمي تبديل به خاك شور مي شود، كه براي اصلاح آن مي توان با آبهاي باكيفيت اقدام به آبشويي نمود.
منبع: کشاورزی در شرایط شور، دکتر فرهاد خورسندی و دکتر یوسف هاشمی نژاد، 1397
پیشنهاد جنوبگان:
جهت افزایش کلسیم تبادلی در خاک و اصلاح خاک های سدیمی، محصولات ضد شوری جنوبگان معرفی می گردند:
- ردوسار: ضدشوری کلسیمی حاوی 8% کلسیم، 12% فولویک اسید و 35% ماده آلی
- سارسول: ضدشوری حاوی 12% کلسیم، 5% فولویک اسید و 15% ماده آلی
- نیترات کلسیم: حاوی 23% کلسیم و 12% نیتروژن
